የጭንቀት ህመሞች( Anxiety disorders )

የተወሰነ ጭንቀት ወይም መረበሽ የህይወት አንድ አካል ነው። ነገር ግን የጭንቀት ህመም ያለባቸው ሰዎች በእለት ተእለት ኑሮዋቸው ሀይለኛ እና የማያቋርጥ የመረበሽ እና ፍርሃት ስሜት ሁል ጊዜ ይስተዋልባቸዋል። የጭንቀት ታማሚዎች አብዛኛውን ጊዜ በተደጋጋሚ ድንገት የሚከሰት ሀይለኛ የፍርሃት፣የመጨነቅ እና የመሸበር ስሜት  የሚገጥማቸው ሲሆን ይህ ስሜት በደቂቃዎች ውስጥ ጣራ ይነካል። Panic attack በመባልም ይታወቃል።

እነዚህ የጭንቀት እና ሽብር ምልክቶች የእለት-ተእለት ስራችንን  በአግባቡ እንዳናከናውን የሚያደርጉ፣ለመቆጣጠር የሚያስቸግሩ፣ በቂ ምክኒያት የሌላቸው እና ለብዙ ጊዜ የሚቀጥሉ ናቸው። ምልክቶቹ በልጅነት ወይም በጉርምስና ወቅት የሚጀምሩ ሲሆን እስከ አዋቂነት የሚቀጥሉ ናቸው።

የጭንቀት ህመሞች በርካታ አይነት ሲሆኑ የሚከተሉት ይገኙባቸዋል። 

ጠቅላላ የጭንቀት ህመም(Generalized Anxiety disorder),የማህበረሰብ ፍርሃት(Social anxiety disorder <Social phobia>), የተወሰነ ምክኒያት አልባ ፍርሃት ( Specific phobia) የመለያየት ጭንቀት( Separation anxiety disorder ). በአንድ ሰው ላይ ከአንድ አይነት በላይ የጭንቀት ህመም ሊከሰት ይችላል። ጭንቀት  አንዳንድ ጊዜ ደግሞ ህክምና የሚያስፈልገው ሌላ የውስጥ ደዌ ምልክት ሊሆን ይችላል።

የትኛውም አይነት የጭንቀት ህመም ቢኖርቦት ህክምና ማድረጉ ይረዳዎታል።

ምልክቶች 

በብዛት የሚስተዋሉ የጭንቀት ምልክቶች የሚከተሉት ናቸው።

• ውጥረት የመቅበጥበጥ የመደንገጥ ስሜት 

• "የሆነ ከባድ ዱብ እዳ ሊመጣብኝ ነው።"ብሎ ማሰብ 

• የልብ ምት መጨመር 

• ቶሎ ቶሎ መተንፈስ 

• ማላብ 

• መንቀጥቀጥ 

• የድካም ስሜት( ሳይሰሩ) 

• ከሚያስጨንቀው ነገር ውጭ ሌላ ነገር አለማሰብ ወይም ትኩረት ማጣት 

• የእንቅልፍ ችግር 

• የምግብ አለመፈጨት ወይም የጨጓራ ህመም 

• የሚያስጨንቁትን ነገሮች ለማስወገድ የሚኖር ከፍተኛ ፍላጎት 

ሀኪም ማማከር ያለብህ መቼ ነው?

• ከመጠን በላይ እየተጨነቅክ ከሆነ እና ያ በስራህም ሆነ በማህበራዊ ህይወትህ ችግር ከፈጠረ 
• ፍርሃትህ ወይም ጭንቀትህ አንተን እየረበሸህ ከሆነና ልትቀጣጠረው ካልቻልክ 
• ድብርት የሚሰማህ ከሆነ ወይም  ደባል ሱስ ካለብህ ሌላ የአዕምሮ ህመም ካለብህ 
• ጭንቀቱ የተከሰተብህ ከሌላ አካላዊ ህመም የተነሳ እንደሆነ ከተሰማህ 
• ራስህን አጥፋ የሚል ሀሳብ ከመጣብህ ወይም ተግባር ውስጥ ከገባህ አፋጣኝ ህክምና ማግኘት አለብህ።

አስተውል። ጭንቀቶች በጊዜ ሂደት ላይጠፉ፤ህክምና ካላገኘህ እንዲያውም ሊባባሱ ይችላሉ። ሀኪም በጊዜ ማማከሩ የተሻለ ነው። በቆየ ቁጥር ህክምናው አስቸጋሪ ይሆናል።

መንስኤ 

የጭንቀት ህመሞች መንስኤ በትክክል አይታወቅም። በህይወት የሚገጥሙ አስቸጋሪ ነገሮች ለበሽታው ብልባሌ ( Prone) በሆኑ ሰዎች ሲከሰቱ። በቤተሰብ የመወራረስ ነገርም ሊኖረው ይችላል።

አንዳንዴ ጭንቀት የመድሃኒቶች የጎንዮሽ ጠንቅ( Side  effect) ሊሆን ይችላል።

አጋላጭ ሁኔታዎች ( Risk factors) 

እነዚህ ከታች የተዘረዘሩት ነገሮች በጭንቀት ህመም የመጠቃት እድላችንን ይጨምራሉ።

አሰቃቂ አደጋ

ስቃይ የደረሰባቸው ወይም አሰቃቂ አደጋ በልጅነታቸው ያዩ ሰዎች ለጭንቀት ህመም የመጋለጥ እድላቸው ከፍተኛ ነው።

በህመም ምክኒያት የሚከሰት ውጥረት፦ ከባድ ህመም ያለበት ሰው ስለ ህመሙ ስለህክምናው እና ስለወደፊት ህይወቱ ሊጨነቅ ይችላል።

የውጥረቶች መደራረብ

 ትልቅ ውጥረት የሚፈጥር  ክስተት ወይም ትናንሽ አስጨናቂ ክስተቶች ተደማምረው የጭንቀት ህመምን ሊቀሰቅሱ ይችላሉ። ለምሳሌ የቤተሰብ ሞት፣የስራ ጫና እና የገንዘብ ችግር።

ጉዳቶች( Complications)

• ድብርት
• የአደንዛዥ ዕፅ ሱስ 
• የእንቅልፍ ማጣት 
• ራስ ምታት እና የማይቆም ህመም 
• የስርዓተ-ልመት ችግሮች 
• ከማህበረሰብ ተለይቶ መኖር 
• በስራም ሆነ በትምህርት የውጤት ማሽቆልቆል። 
• ራስን ማጥፋት 

እንዴት መከላከል ይቻላል?

በጊዜ እርዳታ በማግኘት 

በንቃት መኖር 

የሚያስደስትህን እና ስለራስህ ጥሩ ስሜት እንዲሰማህ የሚያደርጉ ነገሮችን አድርግ። ከሰዎች ጋር ያለህን ማህበራዊ ግንኙነት አጠናክር።

አልኮል አትጠጣ ሌሎች አደንዛዥ ዕፆችንም አትጠቀም። 

በሱስ ከተጠመድክ ለመውጣትም ከከበደህ ሀኪም አማክር።